دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

به گزارش چی 24 به نقل از آکا ایران - ایرانگردی ، ایرانشناسی:

آکاایران: شهر نیشابور دیدنی‌های بسیاری دارد که می‌تواند مسافرت به این شهر را برای گردشگران دلپذیر سازد. از آنجایی که معرفی تمام زیبایی‌ها و مکان‌های گردشگری نیشابور در یک مقاله نمی‌گنجد، در این مطلب سعی می‌کنیم برترین جاذبه‌های شهر نیشابور را به شما معرفی کنیم.

آرامگاه خیام

دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه -آکاشادیاخ,خیام,عطار,کمال الملک,بازار سرپوش,کاروانسرای شاه عباسی,نیشابور,جاذبه های گردشگری,دیدنی گردشگری نیشابور

آکاایران: دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

مقاله مرتبط:

• جاذبه‌های گردشگری مشهد
• خیام نیشابوری ؛ از ریاضیات تا رباعیات
• آرامگاه عطار نیشابوری، عارف و شاعر بزرگ ایرانی

آرامگاه کنونی خیام در شهر نیشابور، در باغی که مقبره امامزاده محروق، در آن واقع است، قرار گرفته؛ این باغ در زمان حیات خیام در محله شادیاخ نیشابور بوده و آرامگاه او اکنون همان جایی است که به قول نظامی هر بهار در آن گل‌افشانی می‌شده است. باغ آرامگاه خیام یکی از باغ‌های دیدنی در ایران معاصر است و مجموعه‌ای شامل کتابخانه، موزه و مهمانخانه  دارد. بنای یادبود مزار این دانشمند بزرگ به سال ۱۳۴۱ شمسی با طرح و نقشه مهندس هوشنگ سیحون ساخته شد. تندیسی از حکیم عمر خیام در محوطه ورودی باغ نصب شده است. مساحت باغ خیام بیست هزار مترمربع و ارتفاع بنای یادبود مشبک آن ۲۲ متر است و اطراف آن را درختان کاج احاطه کرده‌اند. اثر مزبور با ترکیبی از مصالح آهن، بتون و تزئینات کاشی‌کاری به شکل لوزی‌های به هم پیوسته بر گرفته از اندیشه‌های ریاضی عمر خیام بنیان گردیده است. مقبره خیام از لحاظ معماری و ساخت یکی از مهم‌ترین بناهای ساخته شده در زمان خود است. این بنای جادویی مبتنی بر اصول ریاضی و مثلثاتی خیامی، محاسبه و طراحی شده است. سیر در دهلیزها و طاق و ایوان مقبره، خود سفری است به جهان بی‌نهایت معانی خیام. آرامگاه حکیم عمر خیام در سال ۱۳۵۴ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۱۱۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

بیشتر بخوانید: خیام نیشابوری ؛ از ریاضیات تا رباعیات

آرامگاه عطار

دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

شیخ فریدالدین عطار، عارف، شاعر و ادیب ایرانی در سال ۵۴۰ هجری قمری متولد شد و در طول عمرش خدمات علمی و تالیفات ارزشمندی مانند: تذکره الاولیا، منطق‌الطیر، الهی‌نامه و غیره را از خود به یادگار گذاشت. وی مقارن با حمله مغولان به خراسان در سال ۶۱۸ قمری جانش را از دست داد. بنا بر شواهد نخستین بنای آرامگاه او توسط یحیی‌ابن صاعد، قاضی القضاه نیشابور در سده هفتم هجری، بر پا شد. سپس امیر علیشیر نوایی، وزیر آخرین حکمران تیموری، بنای دیگر بر آرامگاه عطار ساخت که اکنون تنها سنگ افراشته سیاه رنگ کتیبه‌داری از آن باقی مانده است.

در سال ۱۳۴۱ شمسی انجمن آثار ملی بنای ویران شده را مرمت و بازپیرائی نمود و با کاشی‌های الوان آن را به شکلی زیبا آراست. مقبره عطار همواره مورد توجه گردشگران و ادب‌دوستان سراسر دنیا است. کاشی‌کاری‌های گنبد عطار مزین به گل‌وبوته و نقوش هندسی و کتیبه کوفی و معلقی به رنگ‌های سبز ، زرد ، لاجوردی و سفید است. بر بدنه خارجی این بنا چهار ایوان ورودی ایجاد شده است. آرامگاه وی واقع در محله باستانی شادیاخ نیشابور در خیابان عرفان کنونی در نیشابور هر ساله پذیرای علاقه‌مندان به ادب، معماری و فرهنگ ایرانی است.

بیشتر بخوانید: آرامگاه عطار نیشابوری، عارف و شاعر بزرگ ایرانی

مقبره کمال‌الملک

دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

آرامگاه کمال‌الملک که توسط استاد هوشنگ سیحون طراحی شده در فاصله کمی از آرامگاه عطار قرار دارد. طراحی این بنا در هماهنگی با آرامگاه عطار نیشابوری نقش مهمی در تاکید بر ارزش‌های فرهنگ ایرانی در این مکان داشته است.

دهکده چوبی

دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

این دهکده چوبی بی‌همتا در ایران به‌ دست مهندس حمید مجتهدی، از نوادگان محمد کاظم خراسانی، ساخته شده و یکی از دیدنی‌ها و تفرجگاه‌های نیشابور است. مسجد چوبی این دهکده نه‌ تنها در ایران بلکه در جهان بی‌نظیر است. این مسجد می‌تواند تا ۸ ریشتر زمین لرزه را تحمل کند و بنای آن به‌ گونه‌ای است که تا صدها سال دیگر نیز آسیب نخواهد دید.

اسکلت آن به شیوه Two by Four یا Double L ساخته شده است. مناره‌ها در سقف به‌گونه‌ای اتصال دارند که در داخل مسجد ستونی وجود ندارد. در ساختمان و تزیینات داخلی چوب‌های مختلفی از درختان مثمر و غیر مثمر مانند انواع کاج‌ها، اشن، سپیدار، گیلاس، گلابی، زبان گنجشک، گردو و توت استفاده شده است. نورپردازی ویژه مجموعه، هارمونی ویژه‌ای از رنگ‌های شاد، در شب‌ها جلوه خاصی دارد.

شهر تاریخی شادیاخ

دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

شادیاخ یا شادی کاخ یا شادی یاخ یکی از محله‌های شهر کهن نیشابور بوده است که از اوایل سده سوم هجری مسکونی شده و تا سال ۶۶۹ هجری قمری که زمین‌لرزه آن را در هم درنوردیده، اهمیت ویژه‌ای داشته است. این محله به سبب کاخی که عبدالله‌بن طاهر به نام شادیاخ در آن بنا نهاد به این نام شهرت یافت. شادیاخ از دو واژه «شادی» و «آخ» تشکیل شده است که به معنای شادی‌آفرین است. این محل همچنین به صورت‌های «شادکاخ»، «شادجهان» و «شادمهر» نیز نامیده شده است.

در کاوش‌های باستان‌شناسی که در سال ۱۳۷۹ در این محل انجام گرفت شماری از بناهای معماری آن زمان مانند تالار عام، اندرونی و خانه‌های ویژه، آهنگری، سفالگری و شیشه‌گری در آن منطقه پیدا شد. افزون بر بناها از مکشوفات آن کاوش می‌توان شماری اسکلت که زیر آوار زلزله مانده بوده‌اند و همچنین ظرف‌ها و لوازم فرهنگی مانند سازه‌های سفالی و شیشه‌ای و گچ‌بری‌ها، نام برد. بخشی از بقایای باستانی آن منطقه و همچنین عکس‌هایی از اکتشافات به دست آمده در موزه شادیاخ، که در نزدیکی همان مکان است نمایش‌داده می‌شود. این مکان اکنون یکی از مراکز باستان‌شناسی در نیشابور است که بخشی از بقایای شهر کهن نیشابور در این محل نهفته است.

این محوطه، در شمار آثار تاریخی ملی ایران به شمار می‌رود و شماره ثبت آن ۱۰۹۱۰ است.

گنبدهای شه‌میر

دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

در حدود ۱۰ کیلومتری جنوب نیشابور بر کنار راه این شهر به کاشمر در میان قبرستان قدیمی دو بنای آجری به فاصله کمی از یکدیگر با ساختار و اندازه متفاوت قرار دارند که به مهروا، مهرآباد و شادمهر معروف‌اند.

گنبدهای آجری مهرآباد که «مهراوا»، «شهمیر» و «شادمهر» نیز نامیده می‌شوند،- مهم‌ترین بناهای تاریخی دهستان ریوند بخش مرکزی شهرستان نیشابور هستند. گنبد بزرگ، دارای پلان بیرونی هشت‌ضلعی و درونی چهارضلعی است. در کف بنا سردابه یا راهرویی زیرزمینی قرار دارد که حالت چلیپایی شکل داشته و به نظر می‌رسد آرامگاه شخصی که این بنا به خاطر او ساخته شده در این محل باشد. این بنا که قدمت آن به دوره سلجوقی می‌رسد، در نوع خود یکی از شاهکارهای معماری به شمار می‌آید. گنبد کوچک، در حدود پانزده متری شمال گنبد بزرگ قرار دارد، پلان بیرونی و درونی آن، شبیه بنای گنبد بزرگ است. این بنا، چهارطاقی‌ای است که ورودی‌های آن کم‌عرض و رفیع هستنند. قدمت این بنا به دوره ایلخانی می‌رسد. با توجه به اطلاعات موجود، هنوز ابهاماتی در مورد گذشته پر فراز و نشیب محوطه تاریخی مهراوا وجود دارد و به عقیده برخی تاریخ‌نگاران، وجود کلمه مهر در نام‌های محوطه، از ارتباط تاریخی آن با آیین‌های مهرپرستی ایران پیش از اسلام نشان می‌دهد که با وجود آتشکده آذربرزین‌مهر در ریوند نیشابور و رواج آیین زرتشت در زمان حکومت ساسانیان و پیش از آن، ارتباط دارد.

این اثر در تاریخ ۵ دی ۱۳۵۶ با شمارهٔ ثبت ۱۵۴۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بقایای شهر کهن نیشابور

دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

آثار و مانده‌های شهر کهن، با وسعت تقریبی ۲۰۰۰ هکتار در کناره جنوب شرقی شهر کنونی نیشابور به شکل تپه‌های باستانی به نام‌های کهن دژ، آلپ ارسلان، سبزپوشان، شادیاخ، تپه مدرسه، بازار، قنات تپه و تپه تاکستان نامور است. شهر کهن پایتخت فرهنگی ایران در سده‌های میانی اسلام است.

از این میان تپه‌های طرب آباد، سبزپوشان و قنات در سال‌های ۱۳۱۵ و ۱۳۱۸ شمسی توسط هیئت باستان‌شناسی موزه متروپولتین و شهر کهنه نیشابور در سال ۱۳۸۴ به دست هیئتی ایرانی-فرانسوی مورد کاوش قرار گرفت. آنچه از نیشابور باستانی بر جای مانده منطقه‌ای است، در حاشیه جنوب شرقی شهر فعلی نیشابور (به وسعت حدود ۶ کیلومترمربع) که از شمال به اتوبان کمربندی نیشابور-مشهد، از جنوب به روستای جوری و شاه‌آباد و از غرب به روستای ابراهیمی محدود می‌شود.

آرامگاه بی‌بی شطیطه

دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

بی‌بی شطیطه پیرزنی بود که در سده دوم هجری در نیشابور می‌زیست. بانو شطیطه، یکی از زنان فاضل نیشابوری و مورد عنایت خاص امام موسی کاظم (ع) در قرن دوم هجری بود. و امام موسی کاظم، از امامان شیعه هدیه‌ای از او پذیرفت و امروزه برای او آرامگاهی در شهر نیشابور در خراسان به نام آرامگاه بی‌بی شطیطه وجود دارد. گور او در زیر سقف بقعه بی‌بی شطیطه در شمال غرب نیشابور قرار دارد. گفته شده از میان انبوه وجوه و کالای سنگین که به‌عنوان سهم امام به مدینه فرستاده شد، تنها نقدینه یک درهمی و دست رشت چهار درهمی شطیطه نیشابوری مورد پذیرش امام قرار گرفت. از تاریخ اولین بنا یا آرامگاه ساخته شده بر مزار بانو اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی احتمال می‌رود پس از تجدید حیات شهر در بعد از زلزله ویرانگر سال ۸۰۸ هجری قمری، بنای یادبود دیگری بر مزار بانو احداث شده و آن نیز در طی سال‌های بعد مسلما بارها تعمیر و بازسازی شده است.

آخرین بنا، بنایی چهار گوش، مسقف (خانه) و کوچک از خشت و گل بوده که در گوشه یک قبرستان قدیمی واقع شده و قدمتی حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ سال داشته است. در قسمت مرکزی آن بنا، یک سنگ لوح کوچک، که احتمالا نام بانو بر آن حک بوده و بر بالای آن یک دیوار (احتمالی) عمودی سفید رنگ به شکل طاق نما وجود داشته است. آن بنای چهار گوش تا سال ۱۳۵۹ هجری شمسی باقی بود تا این‌ که بقعه کنونی بانو شطیطه، در همان سال به همت مرحوم حاج عباس ترقی و جمعی از خیرین منطقه و شهرستان ساخته شد. قبرستان قدیمی اطراف بقعه نیز در سال ۱۳۷۲ با اجرای طرح ساماندهی شهری به یک فضای سبز عمومی یا میدان شهری تبدیل شد، که با توجه به قرار گرفتن آرامگاه بانو در مرکز آن، به میدان بی‌بی شطیطه معروف شد. مهم‌ترین تزئینات آرامگاه فعلی نیز شامل آینه‌کاری نمای داخلی گنبد و دو کتیبه کاشی‌کاری شده در دو طرف در ورودی اصلی، در جنوب غربی، به آرامگاه است. در کتیبه جانب شرقی، سمت راست، تاریخ تولد و در کتیبه جانب غربی، تاریخ وفات یا شهادت چهارده معصوم (ع) به تاریخ هجری قمری نوشته شده است.

دره هفت غار

دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

«هفت‌غار» نیشابور، با نگاهی به پیشینه حضور عرفانی سلطان‌العارفین قرن دوم هجری، ابراهیم ادهم و حرکت انقلابی رهبر نهضت سربداران خراسان در آن، نماد خلوتگاه رازونیاز عارفانه و آمادگاه آزادی و آزادگی نفس و جامعه، به شمار می‌آید. از جهتی بین ساختمان این غار هفت لایه، پیشینه تاریخی، حضور رازگونه عارفی بزرگ در آن و هفت مقام سیر و سلوک عرفانی یعنی توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل و رضا را می‌توان تناظر با معنایی تصور کرد. منطقه‌ هفت‌غار جزو ییلاقات اصلی نیشابور به شمار می‌آید. دره هفت غار نیشابور یکی از زیباترین جاذبه‌های گردشگری نیشابور هست. همان‌طور که از نامش پیداست برای رسیدن به چشمه باید از مسیر ۷ غار عبور کرد. در مسیر، رودخانه‌ها و آبشارهای کوچک و بزرگ فوق‌العاده زیبایی وجود دارد.

رباط شاه‌عباسی 

دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

رباط (کاروانسرای) نیشابور، مشهور به «رباط شاه عباسی»، از ابنیه زیبای تاریخی نیشابور است که هر چند در گذشته، در خارج از دروازه شهر نیشابور قرار داشته، اما با گسترش شهر هم‌اکنون در مرکز این شهر قرار دارد. بنای این کاروانسرا را به دوره شاه عباس صفوی نسبت داده‌اند. از لحاظ وضع بنا، دیوارها، ایوان‌ها و سقف غرفه‌ها از آجر، به‌صورت ضربی، با ملات گچ و ماسه و سنگ لاشه، در پی بنا ساخته شده و روکار آن‌ها در تعمیرات مکرر بازسازی شده است.

فرم بنا نیز از نوع چهار ایوانی با پلان مربع شکل و به ابعاد ۶۹ در ۶۸ متر است. این بنا دارای یک حیاط مرکزی بوده که تعداد ۲۴ حجره در پیرامون آن قرار دارد. ورودی کاروانسرا از ایوان شمالی است و هشتی مفصلی دارد. در پشت حجره‌ها، اصطبل‌ها قرار گرفته‌اند که محل نگهداری احشام و چهارپایان بوده است و سکوهایی نیز جهت قرار دادن بار و اموال مسافرین در آن ایجاد شده است.

این کاروانسرا در دوره قاجاریه، مدتی به‌عنوان نوانخانه و محل نگهداری ایتام و مستمندان به کار برده می‌شد و در دوره پهلوی نیز به پادگان نظامی ژاندارمری تبدیل گشت. بعد از انقلاب، مدتی در اختیار جهاد سازندگی بود تا این‌که در سال ۱۳۶۷ به میراث فرهنگی تحویل و بازسازی آن شروع شد و پس از آن در سال ۱۳۷۴ همزمان با برپایی کنگره جهانی بزرگداشت عطار نیشابوری، تحت عنوان «مجموعه فرهنگی» و «موزه» (گنجینه) شروع به فعالیت کرد.

قدمگاه

دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

در فاصله ۲۴ کیلومتری شرق شهر نیشابور، در جانب شمالی جاده نیشابور به مشهد و در دامنه جنوبی ارتفاعات بینالود، بنای مذهبی موسوم به قدمگاه حضرت ابوالحسن الرضا (ع) در دل یک باغ مشجر و باصفا از دور جلب‌توجه می‌کند.

وجه تسمیه این بقعه، مربوط به وجود قطعه سنگ مربع سیاه رنگی است که ابعاد آن در حدود ۵۳ سانتی‌متر است و  بر روی آن اثر و نقش فرو رفته جای پای انسان قرار دارد. این سنگ، امروزه در داخل بقعه سمت قبله در ارتفاع ۱ متری بر روی دیوار نصب شده و مورد زیارت دوست‌داران آن حضرت قرار می‌گیرد و مشهور است که جای پا و اثر قدم مبارک ثامن‌الحجج علی ابن موسی‌الرضا (ع) در جریان مسافرت و نزول اجلال آن حضرت در اواخر قرن دوم هجری در این حدود است.

بنای کنونی قدمگاه ظاهرا در ابتدا عمارتی مخروبه بوده است که در زمان شاه عباس صفوی بازسازی آن آغاز و در دوران شاه سلیمان صفوی به سال ۱۰۹۲ هجری قمری، به اتمام رسیده است. شکل اصلی باغ کنونی در دوران صفوی و به دستور شاه عباس اول احداث شد و در دوره‌های بعدی در زمان شاه سلیمان صفوی و در دوران ناصرالدین‌شاه قاجار مرمت‌هایی جهت حفاظت و احیای باغ صورت پذیرفت. آخرین مرمت و بهسازی مجموعه مذکور در سال ۱۳۵۰ توسط سازمان حفاظت آثار آغاز شده و تا به امروز ادامه دارد و به شماره ۲۳۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد جامع نیشابور

دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

مسجد جامع نیشابور، یکی از مساجد قدیمی و مهم خراسان، در مرکز شهر نیشابور قرار دارد. بر اساس کتیبه‌ای تاریخی که بر روی یکی از جرزهای ایوان جنوبی بنا نصب شده، در سال ۸۹۹هجری توسط پهلوان علی بن بایزید (هم‌عصر سلطان حسین بایقرا) در دوره تیموریان ساخته و بر اساس کتیبه بالای محراب، در دوره صفوی بازسازی شده است.

مسجد بار دیگر در سال ۱۱۲۶ هجری قمری توسط عباسقلی خان بیات (حاکم نیشابور) تعمیر و بازسازی شد.

این مسجد چهار ایوانی دارای سه مدخل و بدون مناره و گنبد است که در سمت شمال، شرق و غرب مسجد به چشم می‌خورند و بنا را به محلات قدیمی شهر مرتبط می‌کند. بر روی دو پایه ایوان ورودی مسجد دو قطعه سنگ دارای کتیبه با تاریخ ۱۰۲۱ هجری قمری قرار دارد. این اثر در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

بازار سرپوش

دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

بازار تاریخی نیشابور که تنها بخش باقی‌مانده از بازار بزرگ سرپوشیده سنتی شهر نیشابور است که از دروازه مشهد (در نزدیکی فلکه خیام کنونی) شروع و به دروازه عراق (در نزدیکی فلکه فردوسی کنونی) منتهی می‌شد. این بازار، به علت سرپوشیده و مسقف بودن معبر و راهروی آن، در میان مردم نیشابور، به «بازار سرپوش» معروف است. بازار سرپوش، یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین بازارهای سنتی خراسان بزرگ به شمار می‌آید که در نوع خود منحصربه‌فرد بوده و پیشینه آن، به دوره صفویه می‌رسد. این بازار با بافت و معماری سنتی و عناصری چون راسته بازار، رسته‌های تجاری گوناگون، دالان، سرا، تیم، قیصریه، دکان‌ها، چایخانه، سفره‌خانه، مسجد، حمام، ویژگی‌های یک بازار سنتی ایرانی را حفظ نموده. «بازار سرپوشیده نیشابور» به شماره ۶۷۳۹ در تاریخ ۱۳۸۱/۱۰/۱۰، در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

بناهایی نیز وابسته و یا پیرامون بازار سرپوش، واقع شده‌اند که دارای ارزش تاریخی و فرهنگی بوده که عبارت‌اند از «سرای زهدی»، «حمام قدیمی بازار»، «آب‌انبار بازار نو»، «گرمابه مرمر»، «گرمابه گلشن» که در این نوشتار به بازشناسی آن‌ها نیز پرداخته‌ایم.

و در نهایت می‌توان از افلاک‌نمای خیام، باغ و عمارت امین‌الاسلامی، مقبره استاد پرویز مشکاتیان، امامزاده محروق، آبشار بار، آرامگاه حیدر یغما (خشتمال)، روستاهای دیزباد، خرو،درود، بوژان و باغستان‌های زیبای نیشابور نام برد که در این فرصت کم امکان معرفی کامل آن‌ها وجود نداشت و البته فیروزه نیشابور را نباید فراموش کرد و در مقاله‌ای اختصاصی به این سنگ زیبا و معادن فیروزه خواهیم پرداخت.

دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

توصیه های سفر -

دیدنی های نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه